Біздің елде жылжымайтын мүлікті сату және сатып алу алаяқтықтың әртүрлі формаларымен өте жиі байланысты. Ақшаны жоғалту ғана емес, сонымен қатар мүлде үйсіз қалу қаупі бар. Өкінішке орай, Қазақстанда жылжымайтын мүлік қызметінің мемлекеттік лицензиялауы жоқ. Сондықтан, адал емес риэлторлардан қалай қорғаудың қажеттілігі туғызады.
Жалпы, «Жылжымайтын мүлік мамандары» немесе риэлторлар үшін жалғыз сапа белгісі жарнама берушінің профилінде көрсетілген Қазақстанның Біріккен Риэлторлар Қауымдастығына (ҚБРҚ) мүшелік болып саналуы мүмкін. Қауымдастық тәжірибе стандарттарын және оның барлық мүшелері сақтауға міндетті этикалық кодексті әзірледі және енгізді.
Біріншіден, жарнаманың авторлары туралы барлық ақпаратты екі рет тексеру қажет, тіпті бір қарағанда бәрі керемет болып көрінсе де. Риэлтордан өзі жұмыс істейтін агенттіктің атауын сұраңыз, компанияның кеңсесіне қоңырау шалыңыз. Ең жақсы нұсқа – компанияның кеңсесіне бару және оның бар екеніне көз жеткізу.
Екіншіден, келісім шартқа қол қоймас бұрын барлық тармақтарды мұқият оқып шығыңыз. Риэлтор сізге шарттың екінші данасын беруге міндетті. Риэлторлік компания сыйақы алған кезде бухгалтерлік құжаттарды беретіндігіне назар аударыңыз (чек, шот-фактура, орындалған жұмыстар актісі). Егер компания келісімшартсыз жұмыс істейтін болса, онда ондай тұтынушыдан кем дегенде сақ болуы керек. Әрқашан да компания жұмысының заңдылығын растайтын құжаттарды, серіктестік риэлторларының кәсіби деңгейінің сертификаттары және ҚБРҚ да мүшелік туралы куәлікті сұрауды ұмытпаңыз. Егжей тегжейлерге мұқият болыңыз.
Үшіншіден, риэлторлар сізді белгілі бір түпнұсқалармен қамтамасыз ету қажеттілігі туралы қанша талап етсе де және сендірсе де, ешқандай жағдайда сол түпнұсқаларды бермеңіз. Сіз әрқашан олардың нотариалды көшірмелерін жасай аласыз. Құжат сол заңдық күшке ие болады, риэлтор жұмысының деңгейіне қажет.
Жалпы, қол қоймас бұрын, келісімшарт сіздің тұтынушылық құқықтарыңызды бұзбайтындығына көз жеткізіңіз. Көбіне жылжымайтын мүлік қызметтерін көрсету туралы келісімге қол қою кезінде сіз жылжымайтын мүлікке құжаттардың түпнұсқаларын өз риэлторыңызға беруге міндеттейтін тармақ белгіленеді. Осындай тармақты қамтитын келісімге қол қоюдан аулақ болыңыз: бұл жылжымайтын мүлік компаниясы сіздің басқа компанияға кетуіңізге кедергі келтіріп, риэлтордың кез-келген басқа шарттарын орындауға мәжбүр ете алатындығын білдіреді. Келісімшартта осындай тармақтың болуы, қажет болған жағдайда басқа риэлторды немесе компанияны таңдау мүмкіндігінен айырыласыз.
Алдаудың тағы бір тәсілі – риэлтор жасамаған қызметтердің алдағы жұмысы үшін алдын-ала төлем алу. Аванс беруді талап еткендермен келісімшарт жасаудан аулақ болыңыз. Аванстық төлем жасағаннан кейін сіз тұтынушының құқықтары бұзылуы жағдайын туғызасыз.
Сонымен, санамалап айтсақ:
- Ұсынылған риэлторды немесе риэлтор агенттігін таңдауға тырысыңыз.
- Шартқа қол қоймас бұрын оны мұқият оқып шығыңыз. Немесе адвокаттан қосымша кеңес алыңыз.
- Жылжымайтын мүлікті сатып алмас бұрын барлық құжаттарды мұқият тексеріп алыңыз: төлқұжат деректерін тексеріңіз, құжаттардың шыққан жерін нақтылаңыз.
- Осы тұрғын үйге құқықты тіркеу туралы барлық куәліктерді, сыйға тарту келісімдерін, сату-сатып алу, айырбастау, мұрагерлік куәліктерін, сот шешімдері және т.б. нақтылап қараңыз.
- Сенімхатты риэлторға қажет болған жағдайда ғана беріңіз.
- Сіздің атыңыздан риэлторлар немесе басқа үшінші тұлғалар сіздің мүлкіңізге билік ету туралы сенімхатқа қол қоймаңыз.
- Меншік құжаттарыңыздың түпнұсқаларын ешқашан бермеңіз.
Клиент пен риэлтор арасындағы қатынастар тұтынушылар құқығын қорғау туралы заңмен, Азаматтық кодекспен және шарттың өзімен реттеледі. Сондықтан, егер сіз алданған болсаңыз, сізде:
- Тұтынушылардың құқықтарын қорғау кеңесіне, ішкі істер органдарына немесе прокуратураға шағым жібере аласыз.
- ҚБРҚ-ға шағым жіберіп, оларға адал емес риэлтор бар екенің хабарлаңыз. Бірақ компания немесе жеке тұлға ҚБРҚ мүшесі ретінде тіркелген жағдайда ғана.
- Адал емес риэлтор туралы хабарлау үшін «Атамекен» Қазақстан Республикасы Ұлттық кәсіпкерлер палатасына шағым жіберіңіз.
Егер жоғарыда аталған әрекеттердің барлығы көмектеспесе, онда сотқа жүгіну керек.
